Na terenie obecnego powiatu gliwickiego znajdują się trzy wsie wchodzące w skład dawnego dominium klasztoru w Rudach na Górnym Śląsku. Chodzi o Stanicę (po śląsku Stónica), Żernicę oraz Schönwald (po śląsku Szywółd, a obecnie polska nazwa od 1945r. Bojków). Na wschodzie, południowym – wschodzie i na południu od Gliwic rosły w XIII wieku gęste lasy o nazwie Dąbrowa w pobliżu Stanicy oraz las Bojków. Obszar leśny został przeznaczony do wykarczowania i osiedlenia przez późniejszych gospodarzy tej części ziemi gliwickiej, Cystersów z Rud. Bez wątpienia jedną z najstarszych miejscowości pośród majątków cysterskich była Stanica, czyli miejsce postoju dla księcia raciborskiego. Pierwsza wzmianka dotycząca Stanicy pochodzi z 1258 roku, zawarta w pierwszym dokumencie cystersów z Rud. Rudy wówczas nie zostały wspomniane w nim, gdyż wspomniany dokument był transumptem – przepisany w późniejszym XVI wiecznym odpisie. Same Rudy nosiły początkowo nazwę Wladislavia. Jednak palmę pierwszeństwa należy przyznać Żernicy. Kilka lat przed sprowadzeniem nad Rudę cystersów w 1246 r. Żernica już została wspomniana. Tę informację zawdzięczamy gromadzonym przez szarych mnichów archiwum, dotyczącym wszystkich majątków będących w ich posiadaniu. Trzecia miejscowość pocysterska została założona na surowym pniu w lesie zwanym Bojków w 1263 r. W tym celu sprowadzono osadników z Miśni i osiedlono w Schönwaldzie. Największym zbiorem dokumentów dotyczącym również Żernicy, Stanicy oraz Szywałdu (Bojkowa) jest obecnie w Archiwum Państwowe we Wrocławiu.
Oto krótki odpis dwóch dokumentów ze zbiorów AP Wrocław:
1) Dokument z 1246 r. Książe opolski Mieszko nadaje braciom Zbrosławowi i Maciejowi źrebia w Żernicy (Sirdnicha) 30 lat wolnizny (zwolnienia z podatków) i uwalnia przyszłych osadników od sądownictwa książęcego.
2) Dokument z 1263 r., wojewoda opolski Mroczek osadza kolonistów ze Stanicy na 100 łanach w lesie zwanym Bojków.
Żernica została zakupiona przez cystersów w 1283 r. w zamian za Woszczyce koło Żor. Stanica od samego początku dzieliła los z klasztorem nad rzeką Rudą, czyli przynajmniej od 1258 r., ale musiała istnieć skoro książę wymienił ją jako jedyną miejscowość w pierwszym dokumencie. Wreszcie Szywałd (Bojków) leży w dominium cysterskim od 1263 roku.
Drugim cennym źródłem pozostałym po działalności cystersów są księgi parafialne trzech kościołów parafialnych zarządzanych przez mnichów, w 3 wspomnianych wsiach: Żernicy, Stanicy i Bojkowie (Szywałdzie). Najstarsze matrykuły pochodzą z drugiej połowy XVII wieku. Kopie dostępne są na stronie internetowej mormonów: https://familysearch.org
Akty urodzenia Żernicy ze strony mormonów sięgają 1796 roku. Brak na tej stronie akt małżeństw. Są za to bierzmowania. Akty małżeństwa, których brak na stronie, możemy znaleźć w Archiwum Państwowym w Opolu (zapewne również w Archiwum Diecezjalnym w Gliwicach) od 1766r. Lepiej zachowanymi zbiorami genealogicznymi może się pochwalić archiwum po parafii cysterskiej w Bojkowie (Schonwaldzie). Zarówno Mormoni jak również Archiwum w Opolu obfitują w matrykuły nawet XVII wieczne. Chrzty zaczynają się od 1645 roku, niestety tylko zawierający rejestr nazwisk oraz pogrzeby od 1650 roku (również rejestr). Matrykuły z tego wczesnego okresu znajduje się w Archiwum Archidiecezjalnym we Wrocławiu. Nie ma małżeństw, które znajdują się w postaci mikrofilmów w archiwum opolskim od 1750 r. Najlepiej sytuacja się przedstawia z parafią w klasztornych Rudach z zasobami katolików ze Stanicy. Autor razem z Marianem Franeckim z Gliwic ma opracowane wszystkie księgi parafialne tj. miejscowości począwszy od 1663 roku. Stanica opracowana jest również przez genealogów z Niemiec.
Henryk Postawka
Uniwersytet Opolski
